Zapico: filmando filmacións

Que o cinema represente o cinema non é algo novo. Desde os comezos o cinema detívose na estrutura en abismo que é o propio proceso cinematográfico filmando a rodaxe dun filme, o cineasta, os actores… Nun principio este interese debeuse a certo criterio humorístico máis, pouco a pouco, foise erixindo coma unha clara reflexión polo medio onde descifrar a súa natureza e a súa singularidade.

Pero que idea agocha esta dinámica dentro do cinema afeccionado? Ao longo dos arquivos de Proxecto saen á luz estes fogonazos ontolóxicos máis é no caso de Zapico onde aparecen dunha maneira máis frecuente. Obviamente a intención de Zapico e os seus coetáneos posúe algo máis. Estes filmes están afastados da intención narrativa e collen a necesidade de representar o momento que fuxe.

Estes filmes aprisionan a sorpresa de atoparse con outro “conxénere”. Fixarse nunha filmación supón recoñecer o elevado grado de improvisación do proceso cinematográfico afeccionado. A filmación faise sen un plan preconcibido, non hai elementos pensados nin guións previos. Ao aparecer en plano unha persoa cunha cámara acesa as alarmas e este motivo tórnase transcendente xa que existe certo grado de fixación da mirada. A imaxe tórnase dupla, en dobre sentido, coma un espello de dobre cara. Zapico morde o anzol e busca fixar o cinema dentro do cinema para dar conta da súa excepcionalidade.

A filmación fica dentro dunha secuencia que é o motivo da filmación polo que supón un alto no camiño. Un respiradoiro incontrolado, azaroso e inconsciente. O tema que se quere filmar normalmente ten certa importancia ou espectacularidade que motiva o anhelo de filmar. Mais a irrupción doutra filmación produce un desprazamento de intencións que fala ben as claras dos sendeiros que se cruzan na vontade dun cineasta afeccionado.

Tamén poden ser elementos inconscientes dunha consistencia documental de como era o emprego das cámaras cinematográficas sobre todo na década dos 70. A disposición dunha cámara cinematográfica no seo dunha familia era unha cuestión nada gratuíto porque precisabas dispor dunha posición económica saneada. Esta cuestión choca co nivel medio da economía dunha familia a finais do franquismo. E por iso que os cineastas filmados seguían a pauta de sacar a cámara de viaxe e depositar a mirada sobre outras realidades.

Zapico non estaba so.

Zapico: a historia dun fracaso

Eran moitas as esperanzas depositadas no fondo de Jesús Zapico. Sabiamos da complexidade de acceder a esta colección sobre todo polo volume de filmes e, por en riba de todo, pola súa localización: estaban en Suíza. Proxecto Socheo era consciente da dificultade mais sabíamos que había que teimar porque a recompensa podía ser maiúscula. Todos estes esforzos caerían en saco roto se desde o principio non contásemos co total apoio de Zapico e a súa familia que sempre miraron con bos ollos esta recuperación. Por iso non podemos dicir outra cousa que: moitas grazas!

U-lo problema, u-lo o fracaso? Desde os comezos de Proxecto houbo unha serie de películas que ficaron sen catalogar coa información máis salientable: data e, sobre todo, autoría. Eran copias de filmes de pouca calidade. Sabíamos do valor do seu contido e tíñamos a esperanza de atopar as orixinais. Estas películas eran dos primeiros anos da década dos 70 e que tiñan que ser feitas por unha persoa de fora da Guarda mais achegada por algún motivo.

A procura foise estreitando e por distintas persoas que saen nas imaxes todo emprounos a Jesús Zapico. Tras varios anos na procura puidemos afrontar a tarefa de dixitalizar as películas. E aquí queremos dar as grazas aos nosos parceiros Piueiro e O Faiado da Memoria.

Tíñamos a esperanza de atopar as alfaias mais os sendeiros se bifurcan de maneira caprichosa. A idea era atopar esta espectacular troulada da Festa do Monte:

As imaxes aparecen englobadas nesta Festa do Monte de 1973:

Dito esto vemos como hai quer correxir a data, pasar do ano 1975 ao 1973. Este dato é importante porque esta película vólvese nun dos primeiros filmes sobre a Gesta do Monte.

Mais esta dúbida sobre a autoría tamén se agocha nun dos filmes máis sobranceiros de todos os arquivos que ten Proxecto Socheo: Descargando sardiñas do xeito:

Estas imaxes non apaeceron. A perspectiva das imaxes é dunha persoa de fora que aborda unha actividade económica con singularidade local, imaxes sacadas desde o varadoiro ou desde o Muelle alto, unha escena onde se recolle unha manifestación máxima da comunidade de axudar na explotación colectiva dun recurso e, por en riba, a actividade que sustentaba a familia dos Moreu.

Malia as ansias e a investigación exhaustiva estas imaxes non apareceron. Até o de agora. Aínda temos a confianza de que apareza en maior calidade e con novas imaxes. Mais ficamos co que nos proporcionou este fracaso que foi a autoría destas imaxes: a de Jesús Zapico.

Jesús Zapico: descubrindo identidades

O apelido Zapico non nos resulta moi familiar. Se indagamos pola súa una orixe lévanos a que é autóctono de Asturias. Malia iso Jesús Zapico leva moito tempo vinculado á Guarda. Xa hai varias décadas residindo entre nós. Naceu en Asturias e emigrou a Suíza onde entrou en contacto coa ampla comunidade galega. Alí coñeceu e casou con Maruja Priego, veciña da Guarda, pertencente á familia dos Moreu.

Nos anos 60, 70 e 80 Zapico e familia desfrutaron dos beneficios de vivir nunha das sociedades máis avanzadas de Europa. O nivel de vida dáballe para gozar das vantaxes dunha clase social de clase media. Na casa rápidamente gozaron de todos os trebellos tecnolóxicos aplicados ao fogar. Mais a interese tamén chegou aos aparatos gráficos para documentar os acontementos máis importantes da familia: a cámara fotográfica e, posteriormente, a cámara cinematográfica.

Nun principio Zapico empregou a cámara para fixar os fitos máis importantes da vida en Suíza (festividades, viaxes, cerimonias…) mais tamén a empregou para minguar saudades da súa terra Asturias. Neste punto é interesante a dialéctica case epistolar entre o escenario suízo e o asturiano. Vese como nas imaxes de Suíza hai un interese por retratar episodios e cousas propias de sociedades avanzadas, como de xustificar o sacrificio de estar afastado do seu fogar. Mentres, en Asturias hai certo cariz melancólico, no que se reflicte o sentimento de perda e a inclinación cara o pintoresco.

Mais que papel xoga A Guarda nesta ecuación? As imaxes guardesas de Zapico desvincúlanse da afectación das súas imaxes asturianas e vese un interese por descubrir un mundo que non lle é propio mais que ten moitas gañas por descubrir e entender. Ao longo de distintos veráns non consecutivos vese como vai sedimentando a mirada. Este efecto débese a que a imaxe é testemuña dese proceso de descuberta, de entusiasmo ante a sorpresa.

Zapico chega á Guarda como un descoñecido e deixase guiar para coñecer as identidades. Un percorrido por círculos concéntricos no que vai ampliando o diafragma até configurar unha panorámica significativa da Guarda da década dos anos 70. Zapico deixase levar polos seus anfitrións familiares e así é como recolle o mundo dos mariñeiros, os viveiros, a comercialización do peixe. Con esa vertebración pasa a un novo estadio que son as celebracións privadas onde aparecen amizades e veciños. E, finalmente, un Zapico con maior integración fúndese coa Guarda nas festas da vila e na paisaxe.

Así pois, as imaxes cinematográficas participan das arelas da emigración de unir pontes entre o lugar de nacemento e o lugar onde se vive. Mais na Guarda, Zapico vólvese nun cineasta “consorte” que lle favorece para ter a curiosidade, a capacidade de indagación e a distancia sobre unha realidade por descubrir.

VISTAS DESDE O MONTE TREGA (FINAIS ANOS 70)

Non podía faltar unha película filmando as vistas desde o monte Trega. Vistas tomadas desde o Pico do Facho e onde recolle o porto, a vila, Salcidos e a ribeira do Miño.

TRAVESÍA POLO RÍO MIÑO (FINAIS ANOS 70)

Filme familiar de Raúl González onde recolle unha travesía polo río Miño. Cunha lancha recorre as morraceiras da Canosa, fai unha panorámica entre Seixas, Camiña e a ínsua para finalmente rematar cun baño na Lamiña.

EXPLANANDO NO TREGA (FINAIS ANOS 70)

Filme de Raúl González no que se ve unha excavadora explanando unha ampla superficie da ladeira do monte Trega. Nestas imaxes aparece Ligero observando as obras.

OBRAS NA RÚA O ROSAL (FINAIS ANOS 70)

Seguimos coas películas de Raúl González e desta vez imos até a apertura da rúa O Rosal da Guarda. Descendemos desde o centro da vila e imos baixando hacia Mazaracos até o mar, baixo a mirada do Balueiro.

OBRAS NA RÚA OS BECHOS (FINAIS ANOS 70)

Filme de Raúl González onde visita a remodelación que se está a facer na zona dos Bechos onde estaba emprazado a Discoteca Funchi2. Nas imaxes vemos o comezo da Alameda, a zona da Eléctrica, o crece do Castro e a zona de Funchidos.

VISITA A OBRAS EN MAZARACOS (FINAIS ANOS 70)

Filme de Raúl González onde vemos como a comitiva gubernamental vai a visitar as obras que se están a realizar na zona de Mazaracos ou cerca da antiga Punta Xenete. Na visita vemos como hai tempo para reflectir unha obra que se está a facer co colector de augas residuais de Mazaracos de do barrio de Rubadavila e tamén como recolle o tránsito de embarcacións na boca do porto da Guarda. Así, a contraluz, do sol da tarde onde fai cincilear as ondas do mar vemos como unha gamela a vela intérnase no porto da Guarda.

VISITA A OBRAS EN SALCIDOS (FINAIS ANOS 70)

Nesta ocasión a revisión “fílmica” das obras do concello tocoulle á parroquia de Salcidos. Nesta película podemos ver como a comitiva gubernamental local revisa obras que se están a facer en San Roque, Buxán, O Castro… Nela podemos recoñecer ao teniente-alcalde Ligero.